Tanaga sa kandila

natumba ang kandilâ

at mesita'y nangitim

nangalabit nga kayâ

ang mga nasa dilim

umihip lang ang hangin

sa apoy na sumayaw

tila ba isang pain

sa gamugamong ligaw

- gbj.10.31.2022

Pagpupugay sa manggagawa

PAGPUPUGAY SA MANGGAGAWA

O, manggagawa, kayo ang dapat na pagpugayan

kayo ang lumikha ng tulay, gusali't lansangan

Kongreso, Senado, Malakanyang, at paaralan

nilikha'y lungsod, bansa, ekonomya't kaunlaran

kung walang manggagawa, tiyak walang mga lungsod

mula sa mapagpala ninyong kamay ay hinagod

ang bawat pilas ng daigdig na kinalulugod

ngunit sa sistema ng lipunan, kayo'y binukod

pagkat kayo pa ang patuloy na naghihikahos

sweldo'y di na sapat, kontraktwal pa't binubusabos

nilikha ninyo ang yaman ng mayayamang lubos

ah, kailan ba paghihirap ninyo'y matatapos

baka walang katapusan ang inyong pagpapagal

pagkat misyon ninyong mga manggagawa'y imortal:

ANG BUHAYIN ANG DAIGDIG! kaya di ang magkamal

ng salapi na nagpabundat sa mangangalakal

sa inyo, manggagawa, ang taasnoong papuri

inyong organisahin ang sarili bilang uri

upang maging malakas pang pwersa ng bawat lahi

kayo'y tunay na bayani sa bawat bansa't lipi

- gregoriovbituinjr.

10.31.2022

Habambuhay na tungkulin

HABAMBUHAY NA TUNGKULIN

ito ang aking kinagiliwan

bisyo mula aking kabataan

magsulat para sa taumbayan

sa karapatan, sa katarungan

tumula para sa manggagawa

magsulat para sa mga bata

mag-ulat para sa maralita

magmulat para sa kapwa't dukha

mula hilig, ito'y naging layon

ang pag-akda'y niyakap nang misyon

hanggang maging tungkulin na ngayon

upang kapwa dukha'y maiahon

paglilingkod na ang pagsusulat

naging tungkulin na ang magmulat

lipuna'y dapat araling sukat

inuunawa't dinadalumat

pangyayari'y inilalarawan

sa kwento, sanaysay, panulaan,

talakayan, pagbabalitaan

almusal, tanghalian, hapunan

sa banig ng sakit man maratay

sa harap man ng punglo o hukay

ito'y tungkulin na habambuhay

oo, tungkulin hanggang mamatay

- gregoriovbituinjr.

10.30.2022

Pilipisan

PILIPISAN

akala mo'y nirambol ang titik ng Pilipinas

para bang larong scrabble ng utak-matatalas

ngunit totoo, pilipisan ay salitang wagas

na sa ating lumang wika'y talagang mawawatas

pilipisan yaong magkabilang gilid ng noo

sa pagitan ng kilay at patilya ng buhok mo

nabanggit sa isang kwento ni Liwayway Arceo

na dakilang manunulat ng maiikling kwento

sinabing may gumuhit na ugat sa pilipisan

nang mapangiti ang ama sa anak sa usapan

salitang bihirang gamitin sa kasalukuyan

kaya bago sa pandinig at kaysarap pakinggan

sa Espanyol ay sentido, pilipisan sa atin

temple sa Ingles, sa Hiligaynon ay agigising

sa Sebwano'y agising at sa Waray ay sapiring

kimut-kimutan, malingmingan, at dungan-dungan din

dagdag na kaalaman habang nagbabasa-basa

lalo't bumabagyong sanhi ng baha sa kalsada

bahagi ng mukha'y di lamang noo, mata, tenga,

kilay, bibig, buhok, anit, baba, pilipisan pa

- gregoriovbituinjr.

10.29.2022

* mula sa kwentong "Maganda ang Ninang Ko" ni Liwayway A. Arceo sa kanyang aklat na "Mga Piling Katha", pahina 41

* mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 971

Magbasa ng kwento habang bumabagyo

MAGBASA NG KWENTO HABANG BUMABAGYO

kaylakas ng hangin, kaytindi ng bagyo

na ngalan ay Paeng, umaalboroto

habang giniginaw, kinuha ang libro

tinunghayan yaong maiikling kwento

samutsaring tinig na di madalumat

kung di maunawa't babasahing sukat

may kababalaghang tila nagdumilat

may totoong kwentong sa buhay ay lapat

pawang mga awtor nito'y kayhuhusay

na pawang kwentistang inidolong tunay

mga kwento'y batay sa aktwal na buhay

may katatakutang di ka mapalagay

pangalan ng isa'y si Washington Irving

Rosario De Guzman-Lingat, anong galing

kay Rabindranath Tagore, kwento'y gising

kay Liwayway Arceo'y di na humimbing

apat itong librong nasa aking tabi

habang bumabagyo't hangi'y humuhuni

sa pag-iisa man, sa lumbay sakbibi

aklat ay naritong tangi kong kakampi

- gregoriovbituinjr.

10.29.2022

* nasa larawan ang mga aklat na

Mga Piling Katha - ni Liwayway A. Arceo

Si Juan Beterano at Iba Pang Kwento - ni Rosario De Guzman-Lingat

The Legend of Sleepy Hollow and Other Short Stories - ni Washington Irving

Selected Short Stories - ni Rabindranath Tagore

Anibersaryo bente nuwebe

ANIBERSARYO BENTE NUWEBE

kaming naririto'y nagpupugay ng taasnoo

sa ikadalawampu't siyam na anibersaryo

ng grupong Sanlakas na nakikibakang totoo

upang kamtin ng bayan ang lipunang makatao

dalawampu't siyam na taon ng pagkikibaka

para sa karapatan at panlipunang hustisya

para sa kalayaan ng bayan at demokrasya

para mabago't palitan ang bulok na sistema

salamat, naririyan kayo, mabuhay! Mabuhay!

kasamang nangangarap ng isang lipunang pantay

nakibaka upang kalagayan ay mapahusay

kumikilos upang tuparin ang adhika't pakay

anibersaryo bente nuwebe, napakatalas

maraming salamat, nagkatagpo ang ating landas

kapitbisig upang kamtin ang sistemang parehas

walang pagsasamantala, isang lipunang patas

- gregoriovbituinjr.

10.29.2022

Sagipin ang kalikasan

SAGIPIN ANG KALIKASAN

may awit nga noon, "magtanim ay di biro"

mahalaga pa rin ito't di naglalaho

halina't magtanim pa rin tayo ng puno

pagkat may dala itong pag-asa't pangako

ang aking mamay nga'y may kabilin-bilinan

noong nabubuhay pa't kami'y kabataan

protektahan natin ang ating kalikasan

huwag hayaang gawin itong basurahan

huwag malito na parang bola ng pingpong

na pabalik-balik lang, parito't paroon

sa bawat hakbang, dapat tiyak ang pagsulong

at sadyang tuparin ang niyakap na layon

tulad ng kalikasang dapat maprotekta

ang mga naninira'y dapat iprotesta

tulad ng fossil fuel, coal na nanalasa

lalo na iyang kapitalistang sistema

ang buting ambag sa kalikasan ay gawin

mga iba't ibang bansa'y magpulong na rin

ang isyu ng klima't basura'y talakayin

ang buhay ng tao't ng planeta'y sagipin

- gregoriovbituinjr.

10.28.2022

Salin ng akda hinggil kay Fidel at sa Cuba

SALIN NG AKDA HINGGIL KAY FIDEL AT SA CUBA

akdang sinulat sa Ingles ni Ka Dodong Nemenzo

ay sinikap kong isalin sa Wikang Filipino;

ang "Si Fidel Castro at ang Rebolusyong Cubano"

ay mahalagang ambag sa kasaysayan ng mundo

aking isinalin nang higit pang maunawaan

sa ating bansa ang Cuba't kanilang kasaysayan

paano sila nagtagumpay laban sa kalaban

bansa'y napanatiling di nasakop ng dayuhan

sa kabila ng economic embargo sa bansa

ay nagpatuloy sila sa misyon nila't adhika

silang may pagrespeto sa karapatan ng madla

at di nagugutom ang magsasaka't manggagawa

pagkasalin, ni-layout, dinisenyo ang pabalat

pampletong may dalawampung pahina pag binuklat

salamat po, O. Ka Dodong, sa iyong isinulat

na talagang sa kapwa dukha'y makapagmumulat

- gregoriovbituinjr.

10.28.2022

* Si Fidel Castro at ang Rebolusyong Cubano

Akda ni Dr. Francisco "Ka Dodong" Nemenzo

Isinalin mula sa Ingles ni Gregorio V. Bituin Jr.

Tatlong editoryal sa face mask

TATLONG EDITORYAL SA FACE MASK

Munting sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Oktubre 27, 2022, editoryal ng pahayagang Pilipino Star Ngayon, pahina 4: "Mag-face mask pa rin para makasigurong ligtas".

Oktubre 26, 2022, editoryal ng pahayagang BULGAR, pahina 4: "Piliing maging mas safe kahit boluntaryo na lang ang pagsusuot ng face mask".

Isyu ng Oktubre 1-15, 2022, editoryal ng pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), pahina 3: "Magsuot pa rin ng face mask".

Nagkakaisa ang tatlong pahayagan na upang makasigurong ligtas ang mamamayan mula sa virus ng COVID-19 ay dapat pa ring mag-face mask. Napag-usapan ito matapos lagdaan ni BBM ang Executive Order (EO) Blg. 3 noong Setyembre 12, 2022, hinggil sa pagbibigay-pahintulot na boluntaryo na lang ang pagsusuot ng face mask. Tingnan ang kawing na https://www.officialgazette.gov.ph/2022/09/12/executive-order-no-3-s-2022/

Ayon sa editoryal ng Bulgar, inaasahang maglalabas pa si BBM ng EO na gawing boluntaryo ang pagsusuot ng face mask sa indoor, dahil ang nauna umanong EO ay sa ourdoor.

Nagsimula ang pagsusuot natin ng face mask nang manalasa ang abo ng Bulkang Taal noong Enero 2020, at nang magsimula ang mga kwarantina bunsod ng pandemya ng COVID-19 noong Marso 2020.

Maganda ang panukala ng tatlong pahayagan na, bagamat boluntaryo na lang ang pagsusuot ng face mask sa publiko, ay magsuot pa rin tayo ng face mask at huwag ipagwalang bahala ang ating kalusugan.

Sa dahilang ito ay kumatha ako ng tula hinggil sa isyu:

MAG-FACE MASK PA RIN

kalusugan ng kapwa'y pangalagaang totoo

lalo na't dumaan ang pandemya sa yugtong ito

ng ating panahon, kaya mag-face mask pa rin tayo

kahit boluntaryo na lang ang pagsusuot nito

kalusugan ay di dapat ipagwalang bahala

lalo na't pandemya'y di natin tiyak na nawala

kung walang face mask, baka mahawa o makahawa

sa di makitang kalabang virus na walanghiya

upang makaligtas sa sakit ay mag-face mask pa rin

nang kapwa't ating pamilya'y mapangalagaan din

mahirap nang sa dusa't luha tayo'y lulunurin

kung isang mahal sa buhay ay nawala sa atin

daghang salamat sa payo ng tatlong editoryal

upang maging ligtas, di tayo tuluyang masakal

ang wala mang face mask ay di man pagpapatiwakal

mabuting mag-ingat upang ang buhay ay tumagal

- gregoriovbituinjr.

10.27.2022

Sapaw na sibuyas at bawang

SAPAW NA SIBUYAS AT BAWANG

ulam ko ngayong pananghalian

ay sapaw na sibuyas at bawang

pawang pampalakas ng katawan

magaling sa ating kalusugan

sibuyas pala'y allium cepa

sa agham ay katawagan nila

sa niluto'y di lang pampalasa

panlunas din sa sakit ng masa

ang sibuyas ay gamot sa hika

sa ubo, kagat ng surot, pigsa

ilagay sa paa nang mawala

ang lagnat mo, kahit na ng bata

bawang ay allium sativumo

sa agham ay katawagan dito

pampalasa na, gamot pa ito

sa tao'y kayraming benepisyo

sa alipunga nga ito'y lunas

sa cholesterol nakakabawas

sa laksang sakit, makakaiwas

huwag lang labis, sapat ang antas

sibuyas at bawang, pampalusog

sa katawan ay kaygandang handog

ito'y mga pangunahing sahog

sa lutuin nang tayo'y mabusog

- gregoriovbituinjr.

10.27.2022

Pagmasdan natin ang daigdig

PAGMASDAN NATIN ANG DAIGDIG

halina't pagmasdan ang daigdig

ito pa kaya'y kaibig-ibig?

o ating mundo na'y nabibikig?

sa laksang kalat na hinahamig

bakit sangkatutak ang basura

sa mga ilog, dagat, kalsada?

ang mamamayan ba'y pabaya na

sa tanging mundong tahanan nila?

sinasabi nila noon pa man:

kalikasan at kapaligiran

ay dapat nating pangalagaan!

bakit mundo'y naging basurahan?

ang daigdig ay pagmasdang muli

paano ganda'y mapanauli?

ang alagaan ba ito'y mithi?

adhikain ba itong masidhi?

noon pa'y inawit ng ASIN 'yan

na tanda natin pag napakinggan:

hindi masama ang kaunlaran

kung di sisira sa kalikasan

sana'y gawin natin anong wasto

at sama-samang kumilos tayo

para sa bukas ng kapwa tao't

gumanda ang nag-iisang mundo

- gregoriovbituinjr.

10.27.2022

Salamat sa mga tumatangkilik

SALAMAT SA MGA TUMATANGKILIK

pasasalamat naming pawa

sa lahat ng tumatangkilik

sa Taliba ng Maralita

na sa ulat at akda’y siksik

sa mga dukha’y aming handog

ang munti naming pahayagan

isyu nilang iniluluhog

mababasa rito ng tanan

dito’y pinapakita naming

sila'y may dignidad na tangan

na dapat nirerespeto rin

ng mahirap man o mayaman

pinaglalaban namin sila

tungo sa lipunang maayos

upang ang bulok na sistema'y

mapawi't tuluyang matapos

- gregoriovbituinjr.

10.27.2022

* Unang nalathala sa Taliba ng Maralita, isyu ng Oktubre 16-31, 2022, pahina 20

Aklat

AKLAT 

sadyang kaysaya ko / sa bigay na aklat

ng isang kasama, / maraming salamat

sa pakiwari ko'y / makapagmumulat

nang umunlad yaring / prinsipyo't dalumat

munting libro itong / kaysarap namnamin

na makatutulong / sa iwing mithiin

upang puso't diwa'y / sadyang patibayin

sa mga prinsipyo't / yakap na layunin

mapaghiwalay man / ang balat sa buto

nawa'y ating kamtin / ang asam sa mundo:

pakikipagkapwa't / pagpapakatao

itayo'y sistema't / bayang makatao

paksa't nilalaman / nito'y mahalaga

na kung maunawa'y / susulong talaga

isinasabuhay / ang pakikibaka

at muli, salamat / sa aklat, kasama

- gregoriovbituinjr.

10.27.2022

Saan?

SAAN?

saan nga ba patungo yaring mga hakbang?

kundi labanan yaong mga mapanlinlang

na sa kapwa'y mararahas at mapanlamang

sa dugo't pawis ng kapwa nakikinabang

saan na kaya ang panlipunang hustisya?

bakit wala sa lipunang kapitalista?

ah, dapat kayang baguhin na ang sistema?

dahil bulok, ilan lang ang nagtatamasa?

saan matatagpuan ang kaginhawahan?

sa ibang bansa ba o sa sariling bayan?

masarap mabuhay ng may kapayapaan

sa puso't isip, di dahil sa kayamanan

saan ako patungo sa lakbaying ito?

upang asam na hustisya'y kamtin ng tao

sa agham ba, matematika, anong uso?

o sa ating pinanghahawakang prinsipyo?

saan makikita ang halaga ng buhay?

kung laganap ang digmaan at pulos away

sana'y maganda ang tubo ng mga uhay

upang anihin natin ay saya't di lumbay

- gregoriovbituinjr.

10.26.2022

Taliba ng Maralita

TALIBA NG MARALITA

nagsusulat sa sariling pahayagan ang dukha

nang mabasa ang mga hinaing ng maralita

marunong ding manindigan kahit ang walang-wala

na pinaaabot sa pamahalaan at madla

isang kahig at isang tuka man, di sila mangmang

na marunong ipaglaban ang talagang katwiran

silang handang ipagtanggol ang bawat karapatan

upang kanilang dignidad ay di apak-apakan

kahit hikahos man ay marunong ding makibaka

tila sila'y pader pag lumaban nang sama-sama

upang kamtin ng bayan ang panlipunang hustisya

upang labanan ang anumang pagsasamantala

inyo lang basahin ang kanilang ginawang dyaryo

ito'y bahagi ng paglilingkod sa kapwa tao

sa Taliba ng Maralita, mababasa ninyo'y

pahayag, balita, tula, kwento, tindig sa isyu

may kolum ang pangulo ng K.P.M.L., basahin

editoryal ay pagsusuri sa lipunan natin

dyaryo'y kapara ng sugat kung inyong nanamnamin

na nagnanasang bawat pagdugo'y maaampat din

- gregoriovbituinjr.

10.25.2022

* ang Taliba ng Maralita ang opisyal na publikasyon ng pambansang organisasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML)

Bilhin mo lang ang tinapay na gusto mo

BILHIN MO LANG ANG TINAPAY NA GUSTO MO

huwag kang bibili ng tinapay na di mo gusto

kung pinabili ka ng tinapay para sa grupo

na kung di nila kainin, kakain nito'y sino

lalo kung ikaw na bumili ay ayaw din nito

ah, sayang lamang ang tinapay na iyong binili

sayang ang pagod at perang dito'y ipinambili

kung paboritong tinapay ang binili'y mabuti

na kung di nila galawin ay di ka magsisisi

buti kung sinabi nila kung anong gusto nila

pandesal, pandelemon, pandecoco, ensaymada

subalit pag sinabi sa iyo'y bahala ka na

aba, ang bilhin mo'y ang paborito mo talaga

upang kung di man maubos tiyak na may kakain

pag tapos na ang pulong, ikaw ay may babaunin

- gregoriovbituinjr.

10.25.2022

Tuliro

TULIRO

wala na naman sa huwisyo, utak ay magulo

sa dami ng alalahaning nakakatuliro

lubak-lubak ang mga daan, di pa aspaltado

kayraming atat sa tubo na di pa makuntento

ito ba'y uunahin o iyon muna'y gagawin

kayhirap kung sa trabaho'y maraming mabibitin

tadtad ng dedlayn, mga manok muna'y patukain

bago diligan ang tanim, tiyan muna'y palamnin

noon nga'y nagagawa kong sa panahon ng sigwa

ay iulat ang nakikita, agad ibalita

ngunit ngayon, dapat munang magkonsentra sa paksa

upang di sala-salabid ang talata't salita

minsan, nasa diwa'y ganyan nga ba ang manunulat

at ang makatang yaong paksa'y di makapanggulat

pagpahingahin din ang diwa sa maraming kalat

linisin ang isip upang maampat yaring sugat

- gregoriovbituinjr.

10.24.2022

Pagdalo sa Balik-Alindog, Bantayog

PAGDALO SA BALIK-ALINDOG, BANTAYOG

Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa ang inyong lingkod sa agarang tumugon sa "Balik-Alindog, Bantayog" na proyekto ng Bantayog ng mga Bayani. Kaya inabangan ko ang petsang Oktubre 22, 1pm.

Ayon nga sa paanyaya ng Bantayog ng mga Bayani: "KITAKITS! Sama na sa first cleanup day sa Bantayog ng mga Bayani Foundation! Welcome ang bata o matanda. Tayo nang maglinis para sa katotohanan. Magsuot ng tamang damit. Magdala ng gwantes. Magdala ng kaibigan."

Nagdala ako ng gwantes at basahan upang mayroong magamit naman  at hindi nakatunganga. Dumating ako roon ng ika-12:30 ng tanghali, naghintay, hindi ko mga kilala ang mga naroon. Wala ang mga taga-PAHRA, PhilRights, BlockMarcos at iba pang grupong kilala ko. Gayunman, nang makita ako ng Executive Director ng PAHRA na si Ms. Mae ay kinumusta niya ako at buti raw ay nakarating. Sa kanyang talumpati ay binanggit niya ako bilang makata na dumalo sa nasabing pagtitipon.

Nagsalita roon si Atty. Chel Diokno na siyang Chairman ng Bantayog. At nag-emcee si Jun "Bayaw" Sabayton, na nang makita ako ay sinabing "O, nandito ka pala." Naroon din si Prof. Xiao Chua, na siya ring unang kumausap sa akin, "Hindi ba, nagkasama tayo sa Climate Reality? May bago ka bang libro diyan?" Ang sagot ko'y oo. Tamang-tama naman na may dala akong 101 Poetry at Liwanag at Dilim ni Jacinto, na binili naman niya.

Naglibot muna kami sa Bantayog Museum, bago ang paglilinis. Doon kami naglinis sa harap ng Bantayog ni Inang Bayan. Habang kami'y nagwawalis ng mga kalat na dahon, ay biglang umulan kaya natigil kami sa paglilinis, na ang mga nagpatuloy ay yaong mga nakakapote. Naubusan na ng kapote kaya wala akong nakuha, na sana'y patuloy din sana ang paglilinis ko.

Sumilong muna ang mga walang kapote, at nakita ako ng isa sa mga nag-organisa na basa ang tshirt, kaya binigyan niya ako ng tshirt na pula, na may tatak na Balik-Alindog, Bantayog, na may maliit na letrang @bantayogngmgabayani sa itaas ng malalaking letra.

Dahil sa patuloy na paglakas ng ulan, tinapos na ang programa bandang ika-3:30 ng hapon. Bago matapos ang programa ay nag-interbyu pa si Jun Sabayton, at isa ako sa natawag. Tanong niya: "Bakit mahalaga ang ginagawa nating ito?" Ang naging tugon ko, "Mahalaga ang paglilinis sa Bantayog kung gaanong mahalaga rin ang kasaysayan, at linisin din natin ito sa mga historical distortion."

Ako naman ay nagpaalam na bandang ikaapat ng hapon upang umuwi. Nang makauwi na'y naghanda ako ng tula hinggil sa aktibidad na ito na taospuso kong inaalay sa bawat nakiisa.

BALIK-ALINDOG, BANTAYOG

kaygandang layunin ng Balik-Alindog, Bantayog

tanggalin yaong duming sa puso'y nakadudurog

linisin ang kasinungalingan sa bayang irog

na kay Inang Bayan ay maibalik ang alindog

pagmamahal sa bayan ang paglinis nito ngayon

simbolo ng paglaban sa historical distortion

ating handog sa mga susunod pang henerasyon

mula sa mga pasakit, bayan ay maiahon

pagkilos ito ng mamamayang kumakandili

sa katotohanang ipinaglalabang matindi

sa mga naging martir na sa bayan ay nagsilbi

sa nakatayo nang Bantayog ng mga Bayani

ah, ibalik ang alindog ng Bantayog na ito

sagisag ng laksang buhay na naisakripisyo

para sa bayan, hustisya't karapatang pantao

sa sama-samang pagkilos ay kakamting totoo

- gregoriovbituinjr.

10.22.2022

Pansurò pala ang Tagalog ng dustpan

PANSURÒ PALA ANG TAGALOG NG DUSTPAN

Maikling sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Binabasa ko ang maikling kwentong "Mga Tinig sa Dilim" ni Rosario De Guzman-Lingat sa kanyang aklat na "Si Juan: Beterano at iba pang kwento", pahina 85-99, nang mapuna ko ang isang salita, na sa tingin ko'y lumang Tagalog sa dustpan. 

Karaniwan kasi nating alam sa dustpan ay pandakot, subalit may iba pa pala. Ang pandakot kasi ay hindi lang dustpan kundi maaaring pala na pandakot ng buhangin. Mukhang eksakto ang pansurò para sa dustpan upang hindi maipagkamali sa pala.

Basahin natin ang dalawang talata na binabanggit ang pansurò sa pahina 86 ng nasabing aklat:

(1) May dala nang walis at pansurò ang babae nang magbalik. Maingat na tinipon ang durog na salamin, winalis sa pansurò. "Kumusta nga pala ang pinsan ninyo, Itay? Dumalaw kayo kangina, di ba?"

(2) Nailagay na ng babae ang lahat ng salaming basag sa pansurò. May kunot ng pag-aalala sa kanyang noo nang humarap sa kausap. "Bakit hindi pa ipasok sa pagamutan ng mga baliw? Higit siyang matutulungan doon."

Ipinakita ko ang usapan sa bawat talata, hindi lang ang pangungusap, upang mabatid natin paano ba isinulat ang kwento nang lumitaw ang salitang "pansurò" kaya natiyak nating dustpan ang tinutukoy.

Nagsaliksik pa tayo. Tiningnan natin sa makapal na UP Disksiyonaryong Filipino ang salitang pansurò, na binubuo ng unlaping "pan" at salitang ugat na "suro". Sa pahina 930 nito ay walang "pansurò" sa gitna ng mga salitang "pansuri" at "pant". Kaya tiningnan natin ang salitang ugat na "suro" sa pahina 1189, kung saan nakasulat:

su-rò png 1: salok na patulak, 2: pagtulis ng nguso, 3: [Sinaunang Tagalog] kutsara. Makikita sa titik o na may tuldik na paiwa sa taas na ito'y may impit ngunit mabagal ang bigkas, may diin sa "su". At sa kahulugan ay hindi lapat ang ikalawa at ikatlong kahulugan, subalit marahil ay ang una, dahil ang dustpan ay pandakot, na sumasalok na patulak, upang makuha ang dumi.

Marahil nga ay lumang Tagalog na hindi na ginagamit. Subalit kaygandang nakita natin ito na may sariling wika pala tayo para sa dustpan.

Napag-alaman natin sa Rizal Library website na si De Guzman-Lingat ay nabuhay mula 1924 hanggang 1997. Nakasulat doon: "Rosario de Guzman-Lingat (1924 – 1997) was a prolific Filipina author, producing the bulk of her writings from the 1960s to the 1970s.  Her works included novels and short stories that came out in the popular magazines of the time, scripts for television drams, essays, and poetry." http://rizal.library.ateneo.edu/index.php/node/796

Kaya ang salitang "pansurò" ay ginagamit noong bandang dekada singkwenta hanggang sisenta. Ayon sa kanyang talambuhay na sinulat ni Soledad Reyes, "Lubusang nanahimik si Lingat noong dekada walumpu subalit patuloy pa rin siyang bahagi ng sinumang magbabasa ng kanyang mga akda..."

Ngayon ay maaari na nating gamitin ang salitang "pansurò", at hindi lang "pandakot" (na magagamit din sa pala) para sa dustpan. Kumatha ako ng munting soneto hinggil dito.

PANSURÒ

Munting soneto ni GBJ

nabanggit sa isang kwento ang walis at pansurò

katumbas ng dustpan na salitang di pa naglahò

sa kwento ni Rosario De Guzman-Lingat nahangò

tila siya sa pag-unlad ng ating wika'y sugò

halina't Tagalog ng dustpan ay ating gamitin 

bilang ambag upang sariling wika'y payabungin

payak mang salita ngunt may katumbas sa atin

na ginamit ng husay ng mga ninuno natin

kaya pagpupugay, taos-pusong pasasalamat

ang ating paabot kay Rosario De Guzman-Lingat

kanyang mga kwento'y kaylalim mang kapara'y dagat

sa panitikang pambansa'y isa siyang alamat

teka, gagamitin ko muna ang pansuro't walis

upang mga alikabok sa paligid ay mapalis

10.20.2022

Sa bawat hakbang

SA BAWAT HAKBANG

sa bawat hakbang, patuloy pa ring nakikibaka

upang kamtin ng bayan ang panlipunang hustisya

itatag ang sistemang walang pagsasamantala

ng tao sa tao, walang kaapihan ang masa

sa bawat hakbang, kinakapa anong nasa budhi

kundi ang kabutihan ng kapwa't bayan kong sawi

durugin ang mapagsamantalang sistemang sanhi

ng laksa-laksang kahirapan ng maraming lipi

sa bawat hakbang, kalikasa'y pangangalagaan

kapaligiran ay di dapat maging basurahan

huwag minahin ang lupang ninuno't kabundukan

lutasin ang polusyon sa hangin at kalunsuran

sa bawat hakbang, sinasabuhay, sinasadiwa

ang prinsipyong makatao't makauring adhika

di nakalutang sa hangin, ang paa'y nasa lupa

para sa bayan, kapwa dukha't uring manggagawa

sa bawat hakbang, naglalakad sa daang maputik

o sa tigang na lupang pagkadukha'y natititik

sa kawalan ng hustisya, puso'y naghihimagsik

katarungan para sa lahat yaring aking hibik

- gregoriovbituinjr.

10.19.2022

Mga aklat ng kwento

MGA AKLAT NG KWENTO

kailangan kong magbasa-basa ng mga kwento

upang ako'y maging pamilyar sa pagkatha nito

makilala ang may-akda't ang kanilang estilo

kung bakit kwento nila'y kinagiliwan ng tao

si Liwayway Arceo ay may "Mga Piling Katha"

kay Maximo Ramos ay kwento niyang saling wika

kay Rosario De Guzman-Lingat na kwentong kinatha

kay Rabindranath Tagore na kwento niyang akda

paano nga ba ang maiikling kwento'y gagawin

una, kwento nila'y basahin at sadyang namnamin

ang saya, lungkot, libog, tunggalian, luha'y damhin

upang makatas ang buod na isip ay pukawin

namnamin upang malasap yaong kaibuturan

ng kwentong kinatha sa kanilang kapanahunan

pagbabasa ng talata't anong nasa pagitan

upang pagkatha ng sariling kwento'y magampanan

sa mga may-akda ng kwento'y maraming salamat

dahil ang kanilang estilo'y nakakapagmulat

prinsipyo't lakang akda nila'y nadaramang sukat

na sa aking puso't diwa'y tila kulog at kidlat

- gregoriovbituinjr.

10.19.2022

* litrato ng mga aklat mula sa aklatan ng makata

Patuloy

PATULOY

patuloy pa rin ang pagsinta

ng mag-partner at mag-asawa

magiging anak ay biyaya

pagsinta'y pag-asa't ligaya

patuloy pa ring magkasandig

sa bawat isa'y umiibig

sa mga isyu'y tumitindig

sa mga mali'y di palupig

patuloy ang pagsasamahan

binubuo nila'y tahanan

pangarap sa kinabukasan

nawa'y mapagtatagumpayan

- gregoriovbituinjr.

10.18.2022

Salamisim

SALAMISIM

nagtago ang buwan sa kabila ng mga ulap

tila ba ako'y di masambit ang mga pangarap

mayroong simuno't panaguri sa pangungusap

upang mabanggit ang nakalutang sa alapaap

nangingilid pa rin sa luha ang tangan kong pluma

bakit di pa rin lumalaya sa hirap ang masa?

mahirap pa rin ang masisipag na magsasaka

o ang talagang problema'y ang bulok na sistema?

dinig ko pa rin ang hunihan ng mga kuliglig

habang sa lamig ang katawan ko'y nangangaligkig

alagaan natin ang kalikasan at daigdig

at sa uring manggagawa'y makipagkapitbisig

patuloy akong susulat para sa uri't bayan

magpapahinga lang sa pagdatal ni Kamatayan

- gregoriovbituinjr.

10.17.2022

Sa landas ng pagkatubos?

SA LANDAS NG PAGKATUBOS?

nahuling anak ng Sekretaryo

ng Kagawaran ng Katarungan

sangkilong kush o dwarf marijuana

yaong sa suspek ay nakumpiska

naulat na sabi ng Kalihim:

"I wish my son a path to redemption!"

kaypalad ng anak, di natokhang

napiit man, buhay hanggang ngayon

subalit sa maraming natokhang

mga pamilya'y nagtatangisan

walang due process, basta pinaslang

at sinabi lang sila'y nanlaban

dahil nga ba sila'y mga dukha

kaya wastong proseso ay wala

ang mga ina'y nangungulila

path to redemption ba'y nahan na nga?

ang redemption pala'y pagkatubos

tulad daw ng nangyari kay Hesus

bakit ang tinokhang, dito'y kapos?

hustisya ba'y may piring at gapos?

katarungan sa mga pinaslang!

panagutin ang maysala't halang!

path to redemption kaya'y may puwang?

kung dugo'y tigmak sa lupang tigang

- gregoriovbituinjr.

10.16.2022

Pinaghalawan:

redemption - 1. pagkatubos, pagtubos; 

2. sa teolohiyang Kristiyano, pagkakaligtas sa mga kasalanan

mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 1044

Ka-birthday ko'y desaparesido

KA-BIRTHDAY KO'Y DESAPARESIDO

ka-birthday ko'y desaparesido

human rights worker siyang totoo

subalit dinaklot ng kung sino

noon, sa panahon ng marsyalo

Oktubre Dos nang sinilang siya

Mahatma Gandhi'y ka-birthday niya

sa active non-violence nanguna

tinuring na bayani sa Indya

Albert Enriquez ang kanyang ngalan

Top Ten student sa paaralan

sa Student Council naging chairman

nagsilbi ng mabuti sa bayan

nang siya'y pauwi na'y dinukot

na umano'y militar ang sangkot

yaong nangyari'y nakakalungkot

baka buhay na niya'y nilagot

hanggang ngayon, di pa nakikita

yaong katawan o bangkay niya

nahan na ang asam na hustisya

sana bangkay niya'y makita pa

ito pa rin ang sigaw ng madla:

panagutin ang mga maysala!

hustisya kay Abet na winala

katarungan sa bawat winala!

- gregoriovbituinjr.

10.16.2022

3 magkakasunod na araw na magkakaugnay

3 MAGKAKASUNOD NA ARAW NA MAGKAKAUGNAY

Oktubre 15

International Day of Rural Women

Idineklara dahil sa World Food Day

Oktubre 16

World Food Day

Pagkain para sa lahat! Kagutuman ay Solusyonan!

Oktubre 17

International Day for the Eradication of Poverty

Pagkain para sa Lahat! Kahirapan ay Labanan!

tatlong magkakasunod na araw

na pandaigdigan ang lumitaw

na kung dadalumatin mong tunay

ang pananaw ay magkakaugnay

kababaihan sa kanayunan

ang nagtatanim sa kabukiran

upang lutasin ang kagutuman

upang labanan ang kahirapan

halina't ating alalahanin

di ipagdiwang kundi kilanlin

ang magsasaka'y bayani natin

lumilikha ng ating pagkain

upang malutas ang kagutuman

upang labanan ang kahirapan

ang sistemang bulok na'y palitan

ng isang makataong lipunan

bayang walang pagsasamantala

pamayanang walang palamara

na ang umiiral na sistema'y

para sa lahat, para sa masa

- gregoriovbituinjr.

10.16.2022

Awit

AWIT

pagpupugay sa mga mang-aawit ng uri't bayan

sa kanilang makabuluhang kanta sa sambayanan

itinataas ang moral ng mga kababaihan

ng uring manggagawa, ng maralita't kabataan

kanilang inilarawa'y sistemang puno ng dugo

sa panahong pulos dahas na buhay ang iginupo

na pati karapatang pantao'y dinuduro-duro

sistema ng bu-ang ay dapat tuluyan nang maglaho

bakas sa awit ang prinsipyo nila't paninindigan:

"Labanan ang karahasan! Igiit ang katarungan!"

nakita nilang sistema'y dapat baguhing tuluyan

at lipunang makatao'y itayo ng sambayanan

mabuhay kayong mang-aawit, tunay na inspirasyon

salamat sa inyong mga liriko't mabuting layon

dignidad ng uri at ng bayan ay iniaahon

mula sa kumunoy ng sistemang dapat nang ibaon

- gregoriovbituinjr.

10.15.2022

Pagsirit ng pamasahe

PAGSIRIT NG PAMASAHE

Mayo, pamasahe pa ri'y nwebe

Hunyo, sampu na ang pamasahe

Hulyo, pamasahe'y naging onse

Oktubre, ang minimum na'y dose

upang madagdagan din ang kita

nilang tsuper na namamasada

gaano man kasakit sa bulsa

ng pasaherong hirap talaga

mga nangyari'y napakabilis

nang sumirit ang presyo ng langis

buti't masa pa'y nakakatiis

inis na'y di makita ang inis

galit na'y di makitang magalit

bagamat lihim na nagngingitngit

karapatan ay di maigiit

baka maridtag ng mga pangit

pamasahe na'y nagtataasan

ngunit walang magawa ang tanan

magtipid at magtiis na lamang

habang wala pa ring welgang bayan

- gregoriovbituinjr.

10.14.2022

Tatsulok

TATSULOK

napakahirap din sa pamilya ng mayayaman

na ang anak ay mahuli't makulong sa piitan

lalo na't nakuha'y kush o dwarf marijuana naman

halos isang kilo, milyon ang halaga, O, Bayan

anak ng Kalihim ng Katarungan ang nadakip

na marahil madaragdag sa kulungang masikip

lumaya kaya agad kung may perang halukipkip?

hustisya kaya'y laruin nang anak ay masagip?

mabuti't nahuli, di pinaslang, tulad ng iba

na sa "War on Drugs" ay kayraming buhay ang wala na

patuloy pa ring lumuluha ang maraming ina

dahil pinaslang ang mahal na anak at asawa

ang anak-mayaman, nahuli na, ngunit kulong lang

sa dukha'y walang proseso, agad na pinapaslang

sabi pa'y nanlaban, kaya daw binirang tuluyan

hanggang ngayon, hanap ng mahal nila'y katarungan

"at ang hustisya ay para lang sa mayaman", sabi

sa awiting Tatsulok, ganito ba'y nangyayari?

katotohanang awit nang bata'y di magpagabi?

ah, tatsulok na'y baligtarin ng nakararami!

- gregoriovbituinjr.

10.14.2022

* mga litratong kuha sa google

Numero Uno na lang

NUMERO UNO NA LANG

mabubuo na rin ang sudoku

pag nalagay lahat ng numero

pagmasdan mo ang nasa litrato

natira rito'y numero uno

ganitong laro'y nakakatuwa

pampasaya, dama mo'y ginhawa

sa bakanteng oras ginagawa

upang pagpahingahin ang diwa

dati, sinasagutan ko'y aklat

ng sudoku, ngayon, app na lahat

doon na nagsusudokung sukat

laro'y lohika't nadadalumat

tara, minsan, magsudoku ka rin

at ang sarili mo'y pasayahin

huwag lang kalimutang kumain

upang katawan ay lumusog din

- gregoriovbituinjr.

10.14.2022

Kanin

KANIN

isang tasang kanin ay sapat na

nang diabetes ay maiwasan

sa bahay man o sa karinderya

ang kalusugan na'y alagaan

staple food ang kanin sa Pinas

pangunahing pagkain sa atin

bakit ngayon dapat kang umiwas

gayong ito'y staple food natin?

mahalagang masagot ang bakit

sa staple food sa ating bansa

sana noong bata pa'y giniit

nang diabetes maiwasan nga

sana'y sa paaralan tinuro

tayo'y baka magkaka-diabetes

pag kayraming kaning isinubo

sana ngayon ay di nagtitiis

nang maiwasan habang maaga

iyang carbohydrates sa katawan

ah, hanggang sana nga lang talaga

habang patuloy pa sa gamutan

- gregoriovbituinjr.

10.13.2022

Talanwang

TALANWANG

may lumang salita pala / tayong katugma ng aswang

sa walang utang na loob, / kahulugan ng talanwang

di man lang magpasalamat, / puso ma'y nakabuyangyang

sa pinagkakautangan / ng loob, para kang timang

bakit di magpasalamat / kung nabigyan ka ng pabor

sapagkat katumbas nito'y / ang dignidad mo o honor

halimbawa'y nabigyan ka / ng magulang mo ng motor

kung walang pasasalamat, / que barbaridad, de horror

pinag-aral ng magulang / hanggang ikaw ay lumaki

naging maganda ang kutis, / bumulas na binibini

nang magkaroon ng syota, / sumama na sa lalaki

"wala kang utang na loob," / ina mo sa iyo'y sabi

isa ka nga bang talanwang? / anong sakit na salita

masabihan ka nang ganyan, / tila puso'y hinihiwa

huwag magpadalus-dalos / sa mga pasya mong sadya

ay, alalahanin mo rin / ang magulang mong dakila

kung nasa tamang edad na / ay saka ka na magpasya

huwag hayaang mahulog / sa lilim ng punong mangga

lagi kang magpasalamat / sa nakamit na biyaya

huwag kang maging talanwang, / mahalin ang ama't ina

- gregoriovbituinjr.

10.12.2022

* talanwang - [Sinaunang Tagalog] walang utang na loob

(mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 1212)

Komunal

KOMUNAL

mabigat ang imaheng umuukilkil sa isip

kapara ng balaraw na sa likod ko'y humagip

may pag-asa bang ang bayang nagdurusa'y masagip

sa kuko't bituka ng mapagsamantala't sipsip

noong primitibo komunal, walang pang-aapi

lahat ay nagbibigayan, walang makasarili

may paggagalangan, kapwa'y di isinasantabi

tribu'y pinangangalagaan ng mga bagani

sa panahon ngayon ng paghahari ng agila

kapitalistang nabundat na'y nais bumundat pa

habang manggagawa'y tila langgam sa sipag nila

mababang sweldo'y pinagtitiyagaan talaga

pribadong pag-aari ang ugat ng kahirapan

kaya mayamang iilan ay lalong yumayaman

habang laksang dukha'y batbat pa rin ng karukhaan

anumang sipag at tiyaga'y di pa rin umalwan

abanteng lipunang komunal ang pinapangarap

matayo ang lipunang makatao't mapaglingap

upang dukha'y maiahon sa kumunoy ng hirap

lalo't uring manggagawa'y magkakaisang ganap

- gregoriovbituinjr.

10.11.2022

_abag

_ABAG

tulong daw sa Sebwano ay abag

alitan at suntukan ay babag

hangin sa tiyan naman ay kabag

pakiramdam ng awa ay habag

di pagsunod sa batas ay labag

paggutom sa kakatayi'y tabag

at tunog ng paghakbang ay yabag

- gregoriovbituinjr.

10.11.2022

* abag - mula sa UP Diksiyonaryong Filipino, p. 1

* tabag - mula sa UPDF, p. 1195

Makatang lungsod

MAKATANG LUNGSOD

ako'y isang makatang lungsod

na pagtula'y ikinalulugod

maralitang kayod ng kayod

matatag, matibay ang tuhod

tula'y hinggil sa mga kwento

sa mga lansangang narito

na sementado't aspaltado

maging katawang buto-buto

makinang na ilaw sa gabi

mga nagkikinangang poste

maririkit ditong babae

kwento rin ng tuso't salbahe

ang mahahabang eskinita

ang naglulutangang basura

maruruming ilog at sapa

mga dyip na nagkakarera

madalas magbilang ng pantig

sa tugma't sukat niyang hilig

sa manggagawa'y kapitbisig

isyu nila'y sinasatinig

isang makata ng Sampaloc

sinusunod ang tinitibok:

bilin sa awiting Tatsulok

ang dukha'y ilagay sa tuktok

- gregoriovbituinjr.

10.10.2022

Ni-reset

NI-RESET

kagabi, sinabihan akong dumalo sa pulong

kinabukasan, paksa'y plano ng organisasyon

kanina, gumising ako ng pagkaaga-aga

dumating ng ikasampu sa takdang opisina

naghintay ako ng pagkatagal, walang dumating

iyon pala'y ipagpapaliban nila ang miting

bakit ganoon, ganyan ba sila magpahalaga

sa kasamang inaya sa pulong na wala sila?

wala ba akong kwenta't sila'y walang pakialam

dumalo ako sa pulong ngunit sila'y nang-indyan

o dahil lang wala ang pangulo't bise pangulo

at sekretaryo heneral lang ang kausap nito

ang salita nila'y di nila pinahalagahan

pagtupad ko sa usapa'y di pinahalagahan

tingin ba ng kausap nila'y bakit ako kasi

gayong tagahawak lang ako ng plakard sa rali

wala ang pangulo't ang bise pangulo'y maysakit

ako ang pinadalo, dokumento'y aking bitbit

ni-reset, kahit kaytagal kong naghintay sa opis

gayong inihanda ko na ang dapat na papeles

ako ba'y mali o di nila kursunadang sadya

sa rali'y tagabitbit lang daw ako ng bandila

di ba't nakakainis ang ginawa nilang ito

sa oras ng pultaym na tulad ko'y walang respeto

- gregoriovbituinjr.

10.09.2022

Kami

KAMI

totoo kami sa pakikibaka

seryoso kami sa pakikibaka

matapat kami sa pakikibaka

narito kami sa pakikibaka

kaya huwag nila kaming gaguhin

ang masa'y huwag nilang gagaguhin

uring manggagawa'y huwag gaguhin

kaming mga dukha'y huwag gaguhin

patuloy kami sa aming layunin

patuloy kami sa aming mithiin

patuloy kami sa aming hangarin

hanggang asam na tagumpay ay kamtin

kumikilos kami ng buong tapat

kumikilos kami ng nararapat

- gregoriovbituinjr.

10.08.2022

Buhay bilang makata ng maralita

BUHAY BILANG MAKATA NG MARALITA

simula nang magkaisip ako na'y nagmakata

bata pa lang, kapatid at magulang na'y natuwa

sa dyaryong pangkampus nang magsimulang malathala

ang aking mga kwento, sanaysay, payak na akda

mga katropa'y nagpapagawa noon sa akin

ng tulang kaibig-ibig para sa susuyuin

kinatha ko ang marapat upang sila'y sagutin

ng sinisinta nilang ang puso'y nabihag man din

hanggang maging tibak, nagpatuloy sa pagsusulat

na layuning sa dukha't obrero'y makapagmulat

maambag ang kaya sa mga isyung sumambulat

nang makaipon ay naglathala na rin ng aklat

mula istap, nahalal sa mataas na posisyon

bilang sekretaryo heneral ng organisasyon

ng maralita, misyong labanan ang demolisyon

depensahan ang maralita'y aming nilalayon

dyaryong Taliba ng Maralita'y pinanghawakan

dahil tanging pahayagang pinaglalathalaan

ng mga kwento, sanaysay at tula ko sa bayan

litrato't ulat ko'y dito ninyo matutunghayan

minsan ay bumibigkas ng tula sa mga rali

sa samutsaring isyu, mahal na tubig, kuryente

pagtula na ang aking bisyo sa araw at gabi

itinutula'y maraming paksa't bagay na simple

salamat sa pagtanggap bilang makata ng dukha

ito'y taospusong paglilingkod sa maralita

lalo na sa kapatid at kauring manggagawa

maraming salamat sa pagtanggap sa aking tula

- gregoriovbituinjr.

10.07.2022